ජුවාන් මැනුවෙල් සැන්ටොස් විසිනි
(කොලොම්බියාවේ හිටපු ජනාධිපති,
'ද එල්ඩර්ස්' සංවිධානයේ සභාපති සහ 2016 නොබෙල් සාම ත්‍යාගලාභී)
මීට වසර 15කට පෙර, කොලොම්බියාවේ ජනාධිපති ලෙස මගේ පළමු දින රාජකාරි ආරම්භ කරද්දී, මම සියරා නෙවාඩා ද සැන්ටා මාර්ටා හි
ආදිවාසී ජන කණ්ඩායම් හතරක (කොගුයි, ආර්හුවාකෝ, වීවා සහ කන්කුවාමෝ) නායකයන් හමුවුණා.
කැරිබියන් මුහුදට මායිම්ව පිහිටි ඒ මනරම් කඳු වැටියේ සෙවණේ සිටි ඔවුන්, නායකයෙකු ලෙස මගේ වගකීම් දෙස බැලූ ආකාරය වෙනස් කළේය. එසේම, දිනෙන් දින තැලී පෙළෙන මේ පෘථිවියේ තාවකාලික වැසියන් ලෙස අපගේ සාමූහික යුතුකම දෙස මා බැලූ ආකාරය එය වෙනස් කළේය.
සාම්ප්‍රදායික බලයේ සංකේතයක් වන ලී සැරයටියක් මට එහිදී ලබා දුන්නේ, අරමුණු දෙකක් වෙනුවෙන් කැපවීමට සිහිපත් කරමිනි:
වසර 50ක ගැටුමකින් පසු අපේ පුරවැසියන් අතර සාමය සහ සොබාදහම සමඟ සාමය.
ආදිවාසී නායකයෝ මට අනතුරු ඇඟවූයේ, ස්වභාවික ලෝකය සමඟ අපගේ සම්බන්ධතාවය බිඳී ඇති බවත්, සොබාදහම කෝපයෙන් සිටින බවත්, අප එහි ප්‍රතිවිපාකවලට මුහුණ දෙන බවත්ය. සති දෙකකට පසු, 'ලා නීනා' (La Niña) තත්ත්වය කොලොම්බියාවට විනාශකාරී ගංවතුර සමඟ කඩා වැදුණු අතර, මගේ පාලන සමයේ මුල් වසර දෙකම මට ගත කිරීමට සිදුවූයේ පීඩාවට පත් ජනතාවට සහයෝගය දෙමින් සහ මීළඟ ස්වාභාවික විපතට සූදානම් වෙමිනි.
බිඳවැටෙන ලෝකයක අභියෝග
අද අප ජීවත් වන්නේ භෞතික මෙන්ම මතවාදී වශයෙන්ද විනාශකාරී කුණාටු මගින් තර්ජනයට ලක්ව ඇති ලෝකයක ය. මෑතකදී පාකිස්තානයේ ගංවතුරින් අවම වශයෙන් 1,006 දෙනෙක් මිය ගිය අතර, 2022 දී ද දැවැන්ත ගංවතුරට හසු වූ පන්ජාබ් සහ සින්ද් ප්‍රදේශවලින් මිලියන 2.5ක් පමණ ඉවත් කිරීමට සිදුවිය. බහුපාර්ශ්විකත්වය සහ දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු බිහි වූ මානව හිමිකම් පිළිබඳ ආයතනික පදනම්වලට එල්ල වන කනස්සල්ලට හේතු වන ප්‍රහාර තත්ත්වය තවත් නරක අතට හරියි. අපගේ සමස්ත වටිනාකම් පද්ධතියම වටලෑමකට ලක්ව ඇති සෙයක් පෙනේ.
එහෙත්, අප මුහුණ දෙන අර්බුද කෙතරම් දරුණු වුවත්, දෛවවාදය සහ සන්ත්‍රාසය කිසි විටෙකත් විකල්ප නොවේ යැයි 'ද එල්ඩර්ස්' (The Elders) සංවිධානය (මා දැනට එහි සභාපතිත්වය දරමි) ප්‍රකාශ කළේය. අසමගිය හා විපත් හරහා අපව මෙහෙයවීම සඳහා, කිසිදු ව්‍යතිරේකයකින් තොරව, මේ මොහොත වැනි අවස්ථා සඳහාම බහුපාර්ශ්විකත්වය නිර්මාණය කරන ලදී.
දේශගුණික අර්බුදය සහ දුප්පත්කම
ලබන මස (නොවැම්බර්) ගෝලීය ගැටලු විසඳීම අරමුණු කරගත් ප්‍රධාන සමුළු දෙකක් පැවැත්වීමට නියමිතය: දෙවන ලෝක සමාජ සංවර්ධන සමුළුව සහ බ්‍රසීලයේ බෙලෙම් නුවර පැවැත්වෙන එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික විපර්යාස සමුළුව (COP30).
මම කොලොම්බියාවේ ජනාධිපති ලෙස සේවය කරන විට, විපතක් ඇති වූ විට දුප්පතුන් සැමවිටම දැඩි ලෙස පීඩාවට පත්වන බව මම සියැසින් දුටුවෙමි. 2010 ගංවතුරෙන් පසු ආධාර සම්බන්ධීකරණය සඳහා අපි විවිධ ආයතන නිර්මාණය කළේ එබැවිනි.
දැන්, සියලුම රටවල් දේශගුණික අනතුරු ඇඟවීම් සැලකිල්ලට ගෙන, ප්‍රතිසාධන හැකියාව සහ අනුවර්තන ප්‍රතිපත්ති ඉහළ නැංවීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.
ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලයේ සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහනේ (UNDP) පර්යේෂකයන්ගේ නව වාර්තාවකින් මෙය අවධාරණය කරයි. සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් 108ක බහුමානීය වශයෙන් දුප්පත් පුද්ගලයන්ගෙන් 80%ක් (887ක් මිලියන) අවම වශයෙන් එක් දේශගුණික අනතුරකට හෝ (අධික උණුසුම, නියඟය, ගංවතුර හෝ වායු දූෂණය වැනි) නිරාවරණය වී සිටින බව වාර්තාව සොයා ගනී.
මෙම සොයාගැනීම් සාධාරණ බලශක්ති සංක්‍රාන්තියක අවශ්‍යතාවය අවධාරණය කරයි. මේ සඳහා කොලොම්බියාව 2016 දී ලතින් ඇමරිකාවේ ප්‍රථම කාබන් බද්ද හඳුන්වා දුන්නේය.
පැරිස් ගිවිසුම සහ ගෝලීය සහයෝගිතාව
COP30 සමුළුවට පෙර, 'ද එල්ඩර්ස්' සංවිධානය G20 රටවලින් ඉල්ලා සිටින්නේ ඔවුන්ගේ මූල්‍ය වාසි භාවිතා කරමින් "පැරිස් දේශගුණික ගිවිසුම සහ ගෝලීය ජෛව විවිධත්ව රාමුව ක්‍රියාත්මක කිරීම වේගවත් කරන ලෙසයි."
පසුගිය වසරේ COP29 සමුළුවේදී, ලෝක නායකයෝ එවැනි ප්‍රයත්න සඳහා අරමුදල් සැපයීමට ඩොලර් බිලියන 300ක් ලබා දීමට ප්‍රතිඥා දුන්හ. එහෙත් අවශ්‍ය මුළු මුදල ඩොලර් ට්‍රිලියන 1.3කට ආසන්නය. මෙම පරතරය සැලකිල්ලට ගෙන, ජාත්‍යන්තර අධිකරණයේ (ICJ) මෑතකාලීන උපදේශාත්මක මතය, විශේෂයෙන්ම ෆොසිල ඉන්ධන කර්මාන්තය විසින් ඇති කරන ලද දේශගුණික හානි සඳහා රාජ්‍යයන් නීත්‍යානුකූලව වගකිව යුතු බවට කරන ලද තීරණය අපි සාදරයෙන් පිළිගනිමු.
යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ මාර්ගය
2011 දී මගේ රජයේ සිවිල් සේවිකාවන් දෙදෙනෙකු වූ පෝලා කබල්රෝ සහ පැටී ලොන්ඩෝනෝ, සංවර්ධනයේ හදවතෙහි තිරසාරත්වය තැබීමේ අදහස සමඟ මා වෙත පැමිණි මොහොත මට සිහිපත් වේ. ඔවුන් රෝපණය කළ බීජය, අවසානයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්ක (SDGs) බවට වර්ධනය විය. දස වසරකට පෙර පැවති බහුපාර්ශ්වික රාමුවට ස්තූතිවන්ත වෙන්නට, එක්සත් ජාතීන් විසින් SDG ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී.
එහෙත්, ප්‍රීතියෙන් ගත කළ ඒ කාලය අවසන් වී ඇත. මේ වසරේ රටවල් විසින් ඓතිහාසික සමුද්‍ර සංරක්ෂණ ගිවිසුමක් සම්මත කළද, බලාපොරොත්තුවේ සිතිවිලි ඉතිරිව තිබුණද, පෘථිවිය වෙනදාට වඩා පීඩාවට පත්ව සිටී.
පසුගිය මාසයේ නිව්යෝක් නුවරදී 'ප්ලැනටරි ගාඩියන්ස්' (Planetary Guardians) විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද 'ප්ලැනටරි හෙල්ත් චෙක් 2025' වාර්තාව තහවුරු කළේ, සාගර ආම්ලිකකරණය ඇතුළු පෘථිවි සීමා නවයෙන් හතක් දැනටමත් ඉක්මවා ඇති බවයි. මෙම සීමා නවය, මානව වර්ගයා ආරක්ෂිතව තබා ගැනීමටත්, ස්වභාවික ලෝකය ඔරොත්තු දෙන තත්ත්වයක පවත්වා ගැනීමටත්, ආරක්ෂිත සීමාවන් තුළ පැවතිය යුතු පෘථිවියේ මෙහෙයුම් පද්ධතිය (අන්තර් සම්බන්ධිත ජීව ආධාරක ක්‍රියාවලි) සාදයි.
පෘථිවියේ වේගවත් වන පිරිහීම සහ භයානක 'නැවතීමේ ස්ථාන' (tipping points) වෙත ළඟා වීමේ අවදානම පිළිබඳව මෙම සෞඛ්‍ය පරීක්ෂාව අනතුරු අඟවන බැවින්, පෘථිවියට සහ එහි ජනතාවට කොතැනින් සහ කෙසේ පීඩා විඳින්නේද යන්න පිළිබඳව අපගේ අවබෝධය කඩිනමින් වැඩිදියුණු කළ යුතුය. එහි අර්ථය වන්නේ දේශගුණික ක්‍රියාකාරීත්වය සහ දරිද්‍රතාවය අවම කිරීමේ අන්තර් සම්බන්ධිත න්‍යාය පත්‍රය සඳහා වන ප්‍රයත්න යළි පණ ගැන්වීමයි.
අධ්‍යාත්මික බැඳීම යළි පිහිටුවීම
2018 දී මම ධුරයෙන් ඉවත් වූ විට, මගේ බලාපොරොත්තු භාර දුන් ආදිවාසී නායකයන් නැවත හමු විය. මම ලී සැරයටිය ආපසු දීමට උත්සාහ කළෙමි. නමුත් පුදුමයට කරුණක් වූයේ, එය තබා ගන්නා ලෙස ඔවුන් මගෙන් ඉල්ලා සිටීමයි. ඉන්පසු ඔවුන් ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව සැලකිල්ලට ගත යුතු නව මූලධර්මයක් ප්‍රකාශ කළහ.
ඔවුන් කතා කළේ මිනිසා සහ සොබාදහම අතර ඇති අධ්‍යාත්මික බැඳීම ගැනය: කිසිවක් ඉල්ලා නොසිට සහ ආපසු කිසිවක් නොදී සොබාදහමෙන් කිසිවක් ගත නොහැක.
අද, බොහෝ සම්බන්ධතා බිඳී ඇත—මිනිසුන් අතරත්, මිනිසුන් සහ පෘථිවිය අතරත්. ඉදිරි වසරවලදී අපගේ කාර්යය වන්නේ ඒ සියල්ල යළි ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමයි.
(Juan Manuel Santos, a former president of Colombia, is Chair of The Elders and received the 2016 Nobel Peace Prize.)
Copyright: Project Syndicate, 2025. www.project-syndicate.org
