රටේ ආහාර සුරක්ෂිතතාව සහ පාරිභෝගික සහනය වෙනුවෙන් රජය සතු
වී තොග සහල් බවට පත් කර, ඇසුරුම් කර, නැවත සතොසට භාර දීම සඳහා ලංකා සතොස විසින් කැඳවීමට නියමිත නව ටෙන්ඩරය මේ වන විට දැඩි මතභේදයට තුඩු දී තිබේ.
තොරතුරුවලට මෙම ටෙන්ඩර් කොන්දේසි සකස් කර ඇත්තේ දේශීය මහා පරිමාණ සහල් මෝල් හිමියන් 10 දෙනෙකුට පමණක් සුදුසුකම් ලැබෙන ආකාරයට බවටත්, රජයට ලැබිය යුතු සහල් අස්වැන්න ප්‍රතිශතය කෘත්‍රිමව පහළ දමා එමගින් අතිවිශාල ලාභයක් එම මෝල් හිමියන්ට ලබා දීමට සැලසුම් කර ඇති බවටත් බරපතල චෝදනා එල්ල වේ.
මෙම තත්ත්වය, රජය විසින් මර්දනය කිරීමට පොරොන්දු වූ "සහල් මාෆියාව" සමඟ ගනුදෙනුවක් බවට බොහෝ දෙනා සැක පළ කරති.
(මුහුණුපොතේ පෝස්ටුවක්)
|වත්මන් ආණ්ඩුවේ විනිවිදභාවය සහ දූෂණ විරෝධී ප්‍රතිපත්තිය බරපතල ප්‍රශ්න කිරීමකට ලක් කරන සිද්ධියක් ලෙස මෙය සලකන අතර, මෙය "සහල් මාෆියාවට" රජයේ ආයතනයක් හරහාම රුපියල් මිලියන ගණනක අතිරේක වාසියක් ලබා දීමේ සැලසුමක් බවට විපක්ෂය සහ විවිධ පාර්ශ්ව චෝදනා කරයි|
මතභේදයට තුඩු දුන් අසාමාන්‍ය ටෙන්ඩර් කොන්දේසි
ලංකා සතොස සතු වී තොග සැකසීම සඳහා නියමිත නව ටෙන්ඩරයේ ප්‍රධාන කොන්දේසි, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ මෝල් හිමියන් සම්පූර්ණයෙන්ම බැහැර කිරීමේ අරමුණින් සකස් කර ඇති බවට චෝදනා එල්ල වේ.
මේවා මගින් ඇති කර ඇති බලපෑම මෙසේය.
|
කොන්දේසිය |
අපේක්ෂිත බලපෑම සහ විවේචනය |
|
1. පැයකට වී කිලෝ 15,000ක් ඇඹරීමේ හැකියාව |
මෙය හිමිවන්නේ ඉතා විශාල යන්ත්‍ර සූත්‍ර සහිත, මහා පරිමාණ මෝල් කිහිපයකට පමණි. කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ මෝල්වලට මෙම ධාරිතාවට ළඟා විය නොහැක. |
|
2. වරකට වී කිලෝ 300,000ක් රැගෙන යාමේ හැකියාව (ටොන් 20 ලොරි 15ක ඇස්තමේන්තුවක්)
|
මෙවැනි දැවැන්ත ප්‍රවාහන බලඇණියක් පවත්වාගෙන යා හැක්කේ සීමිත විශාල ව්‍යාපාරිකයන්ට පමණි. |
|
3. මෙට්‍රික් ටොන් 7,000ක ගබඩා පහසුකම් |
මේසා විශාල ගබඩා පහසුකම් පවත්වාගෙන යන්නේ ද රටේ සිටින ඉතාම විශාල සහල් ව්‍යාපාරිකයන් පමණි.
|
|
4. ගිය වසරේ රු. බිලියන 1ක (මිලියන 1,000ක) පිරිවැටුමක්
|
මෙම මූල්‍ය කොන්දේසිය, කුඩා ව්‍යාපාරිකයන්ට ටෙන්ඩරයට ඉදිරිපත් වීමට ඇති ප්‍රධානම බාධකයක් බවට පත්ව ඇත. |
විවේචකයින් පවසන්නේ, අතීතයේදී මෙම ටෙන්ඩර් කුඩා කොටස්වලට කඩා කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයන්ටද සහභාගී වීමට අවස්ථාව සැලසූ නමුත්, වත්මන් ක්‍රමවේදය සහල් වෙළඳාමේ ඒකාධිකාරය තහවුරු කිරීමට සෘජුවම අත දීමක් බවයි.
"63% හාල් ප්‍රතිශතය" - දැවැන්ත මූල්‍ය වංචාවක් පිළිබඳ චෝදනා
මෙම ටෙන්ඩරයේ ඇති වඩාත්ම බරපතලම සහ අසාමාන්‍යම කොන්දේසිය වන්නේ සහල් අස්වැන්න ප්‍රතිශතය (Rice Yield Percentage) 63%ක් ලෙස සතොස සභාපතිවරයා විසින් තීරණය කර තිබීමයි.
විකෘතිය
සාම්ප්‍රදායිකව රාජ්‍ය ටෙන්ඩර්වලදී අනුගමනය කළ ක්‍රමවේදය වූයේ, "වී ලබාගෙන, රජයට ලබා දිය හැකි ඉහළම සහල් ප්‍රතිශතය කොපමණද" යන්න ලංසුකරුවන්ගෙන් විමසීමයි. එමගින්, තරඟකාරීත්වයකින් යුතුව රජයට වඩාත් වාසිදායක තත්ත්වයක් උදා විය.
නමුත් නව ටෙන්ඩර් ක්‍රමයට අනුව, රජය අවම සහල් ප්‍රතිශතයක් (63%) කලින්ම නිශ්චිතව තීරණය කර ඇත.
- යථාර්ථය: සාමාන්‍යයෙන්, ශ්‍රී ලංකාවේ උතුරු හා දකුණු පළාත්වලින් ලැබෙන උසස් තත්ත්වයේ වීවලින් 65% සිට 67%ක් දක්වා සහල් අස්වැන්නක් ලබාගත හැකි බව ඔබ නිවැරදිව පෙන්වා දෙනවා.
- වංචාව: 65%ක සාමාන්‍ය අස්වැන්නක් ලැබිය යුතු වී තොගයකින්, සතොසට අවශ්‍ය වන්නේ 63%ක් පමණි.
- ලාභය: මෙය ටෙන්ඩරය දිනා ගන්නා මහා පරිමාණ මෝල් හිමියාට අතිරේක 2%ක පමණ සහල් ප්‍රමාණයක් ඉතිරි වීමට සෘජු අවස්ථාව සලසයි.
මූල්‍යමය බලපෑම
ගණනය කිරීම්වලට අනුව, මෙට්‍රික් ටොන් 50,000ක වී තොගයක් ඇඹරීමේදී (කිලෝ 50,000,000):
- අතිරේක සහල් ප්‍රමාණය (2%): කිලෝ 1,000,000 (ටොන් 1,000)
- ඇස්තමේන්තුගත අතිරේක ලාභය: සහල් කිලෝවක මිල රු. 200ක් ලෙස සැලකුවහොත්, මහා පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයන්ට හිමිවන අමතර ආදායම රුපියල් මිලියන 200ක් (ලක්ෂ 2,000ක්) පමණ වේ.
මෙය ලංකා සතොසට, එනම් රජයට, අහිමි වන ආදායමක් වන අතර, එය සහල් මාෆියාවට නීත්‍යානුකූලව අතිවිශාල වාසියක් ලබා දීමක් බවට චෝදනා එල්ල වේ.
කැබිනට් අනුමැතිය සහ ටෙන්ඩර් පරිපාටිය පිළිබඳ තොරතුරු
පවතින වාර්තාවලට අනුව, රජය විසින් මෑත මාසවලදී සහල් ආනයනය සහ ප්‍රසම්පාදනය සම්බන්ධයෙන් කැබිනට් අනුමැති කිහිපයක් ලබාගෙන තිබේ.
- සහල් ආනයනය: 2024 නොවැම්බර් සහ දෙසැම්බර් මාසවලදී, දේශීය වෙළඳපොළේ පැවති සහල් හිඟයට පිළියමක් ලෙස මෙට්‍රික් ටොන් 70,000ක සහල් ප්‍රමාණයක් ලංකා සතොස සහ රාජ්‍ය වෙළඳ (සාමාන්‍ය) සංස්ථාව මගින් ආනයනය කිරීමට කැබිනට් අනුමැතිය ලැබිණි. මේ සඳහා ටෙන්ඩර් කැඳවීම් සිදු වූ බවට වාර්තා විය.
- සතොස කෝප් කමිටුව හමුවට: සැප්තැම්බර් 2025 වාර්තා අනුව, ලංකා සතොස ආයතනය ඔක්තෝබර් 10 වන දින රජයේ ගිණුම් පිළිබඳ කාරක සභාව (COPE) වෙත කැඳවීමට නියමිතව තිබුණේ විගණකාධිපති වාර්තා සහ එහි ක්‍රියාකාරීත්වය පිළිබඳව ලැබී ඇති පැමිණිලි සලකා බැලීම සඳහායි.
- අභ්‍යන්තර දූෂණ චෝදනා: වෙළඳ අමාත්‍ය වසන්ත සමරසිංහ යටතේ සතොස ආයතනයේ ක්‍රියාකාරී අධ්‍යක්ෂවරයෙකු (Acting CEO) සහල් මිලදී ගැනීමේ ටෙන්ඩර් ක්‍රියාවලියට මැදිහත් වී ඇති බවට චෝදනා එල්ල වී ඇති අතර, මේ පිළිබඳව විගණන විමර්ශනයක් සිදුවෙමින් පවතින බවට අමාත්‍යවරයා පාර්ලිමේන්තුවේදී පවසා තිබුණි.
කෙසේ වෙතත්, ඔක්තෝබර් 08 වන දින ආරම්භ වන බව සඳහන් අතර කරන ලද විශේෂිත වී ඇඹරීමේ ටෙන්ඩරය සඳහා කැබිනට් මණ්ඩලය විසින් ලබා දී ඇති නිශ්චිත අනුමැතියේ විස්තර හෝ ටෙන්ඩර් ලේඛන පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක වාර්තා මාධ්‍ය වෙත මුදා හැරී ඇති බවට නිශ්චිත තොරතුරු මේ මොහොතේදී සොයා ගැනීමට නොහැක. කෙසේ නමුත්, ලංකා සතොස ක්‍රියාකාරීත්වය තුළ දූෂණ සහ ටෙන්ඩර් අක්‍රමිකතා පිළිබඳ චෝදනා (විශේෂයෙන්ම සහල් මිලදී ගැනීම් සහ පද්ධති විගණන ටෙන්ඩර් සම්බන්ධයෙන්) 2025 මාර්තු මාසයේ සිටම පාර්ලිමේන්තුවේදී සාකච්ඡා වී ඇති වී තිබේ.
සීනී බදු වංචාව සහ නව ටෙන්ඩරය අතර සමානකම්
කෙසේ වුවද මෙම වී ඇඹරීමේ ටෙන්ඩරය ගෝඨාභය රාජපක්ෂ පාලන කාලය තුළ සිදුවූ කුප්‍රකට සීනි බදු වංචාව වැනි සිදුවීමකට සමාන විය හැකි බවට සැක කිරීම සාධාරණය.
|
විස්තරය |
සීනි බදු වංචාව (2020) |
ලංකා සතොස වී ඇඹරීමේ ටෙන්ඩරය (2025) |
|
ක්‍රමවේදය |
ආනයනික සීනි මත පනවා තිබූ බද්ද එක රැයකින් විශාල ලෙස අඩු කිරීම (රු. 50 සිට සත 25 දක්වා) මගින් රජයට පාඩු කරවීම. |
වී ඇඹරීමේදී රජයට ලැබිය යුතු සහල් ප්‍රතිශතය කෘත්‍රිමව පහළ දැමීම (65% සිට 63% දක්වා) මගින් රජයට පාඩු කරවීම. |
|
ලාභය |
බදු අඩු කිරීම ගැන දැන සිටි සීමිත ව්‍යාපාරිකයන් පිරිසකට පමණක් රුපියල් බිලියන ගණනක අතිවිශාල ලාභයක් හිමි වීම. |
අසාමාන්‍ය ලෙස ඉහළ ටෙන්ඩර් කොන්දේසි නිසා, සීමිත මහා පරිමාණ මෝල් හිමියන් 10 දෙනෙකුට පමණක් රුපියල් මිලියන ගණනක අමතර ලාභයක් හිමි වීම. |
|
බලපෑම |
රාජ්‍ය ආදායම අහිමි වීම සහ වෙළඳපොළේ ඒකාධිකාරය තහවුරු වීම. |
රාජ්‍ය ආදායම අහිමි වීම සහ සහල් මාෆියාවට රාජ්‍ය අනුග්‍රහය ලැබීම. |
මෙම ටෙන්ඩරය, සීමිත ව්‍යාපාරිකයන් පිරිසකට රාජ්‍ය සම්පත් වලින් අතිරේක වාසියක් ලබා දීමට සැලසුම් කර ඇති බවට එල්ල වන චෝදනාවල ස්වභාවය අනුව, එය සීනි බදු වංචාවට සමාන රටාවක දැවැන්ත මූල්‍ය අක්‍රමිකතාවක් විය හැකි බවට වන සැකය තවදුරටත් තහවුරු වේ.
දූෂණයට එරෙහිව දැඩි පියවර ගැනීමට පොරොන්දු වූ රජයක් යටතේ වෙළඳ අමාත්‍යවරයාගේ (වසන්ත සමරසිංහ) සෘජු අධීක්ෂණය යටතේ ඇති ලංකා සතොස වැනි ආයතනයක් තුළ මෙවැනි බරපතල අක්‍රමිකතා සිදුවීම කණගාටුදායක තත්ත්වයකි. මෙම අසාමාන්‍ය කොන්දේසි නිසා, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයන්ට අවස්ථාව අහිමි වී සහල් ඒකාධිකාරය තවදුරටත් තහවුරු වීම රටේ ආර්ථිකයට සහ පාරිභෝගිකයාට අහිතකර ලෙස බලපානු ඇත.
මේ පිළිබඳව අල්ලස් හෝ දූෂණ චෝදනා විමර්ශන කොමිෂන් සභාවට (CIABOC) පැමිණිලි කර ඇති බවට වන තොරතුරු සලකා බලන විට, මේ ටෙන්ඩරය ද අතීතයේ ආන්දෝලනාත්මක වූ අනෙකුත් ටෙන්ඩර් මෙන් අත්හිටුවීමට හෝ වෙනස් කිරීමට සිදුවනු ඇතැයි බොහෝ දෙනා විශ්වාස කරති. නැතහොත්, මෙය වත්මන් රජය තුළ සිදුවන විශාලතම මූල්‍ය අක්‍රමිකතාවක් ලෙස ඉතිහාස ගත වනු ඇත.
@සමාරා පරණවිතාන
