ශ්රී ලංකාව මෑත ඉතිහාසයේ මුහුණ දුන් දරුණුතම ස්වභාවික විපත වන 'දිට්වා'
සුළි කුණාටුවෙන් සිදු වූ භෞතික විනාශය ඩොලර් බිලියන 7 කට ආසන්න බව මේ වන විට තක්සේරු කර ඇත. මිනිස් ජීවිත 639ක් අහිමි කරමින්, මිලියන 2.3 ක ජනතාවක් අසරණ කළ මෙම ව්යසනය හමුවේ ජාත්යන්තර ප්රජාව සහ දේශීය පරිත්යාගශීලීන් පෙර නොවූ විරූ සහයෝගයක් ලබා දෙමින් සිටී.
එහෙත්, මෙම ආධාර සහ වන්දි මුදල් පීඩාවට පත් ජනතාව වෙත ළඟා කරවීමේ "යාන්ත්රණය" තුළ බරපතල ඉරිතැලීම් මේ වන විට මතු වෙමින් තිබේ.
වත්මන් ආපදා කළමනාකරණ ක්රියාවලිය දෙස බැලීමේදී පෙනී යන්නේ, ව්යසනයට වඩා වන්දි බෙදාහැරීමේ හා කළමනාකරණයේ දුර්වලතා හේතුවෙන් 'පරිපාලනමය ව්යසනයක්' නිර්මාණය වෙමින් පවතින බවයි.
චක්රලේඛ සහ භූමියේ යථාර්ථය අතර ගැටුම
ආණ්ඩුව විසින් නිකුත් කර ඇති සහන චක්රලේඛ සහ ගම් මට්ටමේ පවතින යථාර්ථය අතර ඇත්තේ විශාල පරතරයකි. නිදසුනක් ලෙස, පශු සම්පත් හානි සඳහා වෙන් කර ඇති රුපියල් 20,000 වන්දි මුදල හිමිවන්නේ "ලියාපදිංචි" ගොවිපලවලට පමණි. එහෙත් ග්රාමීය ආර්ථිකය තුළ අවිධිමත් (Informal) අංශයේ, එනම් ලියාපදිංචි නොවූ කුඩා පරිමාණ ගොවීන් බහුතරයක් සිටී. ව්යසනයක් පැමිණි විට එය ලියාපදිංචි සහ නොකළ ලෙස වර්ගීකරණය කරන්නේ නැත.
මෙම තාක්ෂණික කාරණය හේතුවෙන් නීතිය ක්රියාත්මක කිරීමට උත්සාහ කරන ක්ෂේත්ර නිලධාරීන් සහ සියල්ල අහිමි වූ ජනතාව අතර දිනපතා ගැටුම් නිර්මාණය වේ. "චක්රලේඛයට ඇලී සිටින්න" යැයි ඉහළින් එන නියෝගය, බිම් මට්ටමේදී ප්රායෝගික නොවන බව නිලධාරීන් පෙන්වා දුන්නද, ඊට නම්යශීලී විසඳුමක් නොලැබීම පරිපාලනමය දුර්වලතාවකි.
නිලධාරීන් "බිල්ලට දීම" සහ දේශපාලන ඇඟිලි ගැසීම්
ආපදා කළමනාකරණයේදී කොඳු නාරටිය විය යුත්තේ ග්රාම නිලධාරීන් සහ ක්ෂේත්ර නිලධාරීන්ය. ඔවුන් මේ වන විට දැඩි පීඩනයකට ලක්ව ඇත්තේ පැති දෙකකින් එන ප්රහාර හමුවේය.
- ජනතා පීඩනය: තමන්ට අහිමි වූ දේට සාධාරණය ඉල්ලා ජනතාව නිලධාරීන් වටලමින් සිටී.
- දේශපාලන පීඩනය: ආධාර බෙදා හැරීම සහ නවාතැන් කළමනාකරණය හරහා ලකුණු දා ගැනීමට උත්සාහ කරන දේශපාලන කණ්ඩායම්, නිලධාරීන්ගේ ස්වාධීනත්වයට බාධා කරමින් සිටී.
ග්රාම නිලධාරියා යනු ගමේ භූගෝලීය සහ සමාජීය තත්ත්වය හොඳින්ම දන්නා තැනැත්තාය. නමුත් ඔවුන්ට ස්වාධීනව තීරණ ගැනීමට ඉඩ නොදී, දේශපාලනඥයින් විසින් ක්රියාවලිය "ක්ෂුද්ර කළමනාකරණය" (Micromanagement) කිරීමට යාමෙන් සිදුවන්නේ සැබෑ අසරණයන් මගහැරී දේශපාලන හිතවතුන්ට සහන ලැබීමේ අවදානම වැඩි වීමයි.
දත්ත කළමනාකරණයේ සහ තක්සේරු කිරීමේ අර්බුදය
UNDP වාර්තාවන්ට අනුව රටේ ගොඩනැගිලි 720,000 කට ආසන්න ප්රමාණයක් ගංවතුරට නිරාවරණය වී ඇති අතර නිවාස 5,000ක් පූර්ණ ලෙස විනාශ වී ඇත. මේ සා විශාල හානියක්, මාසයක් ඇතුළත (දෙසැම්බර් අග වන විට) තක්සේරු කර අවසන් කරන ලෙස නිලධාරීන්ට උපදෙස් දීම ප්රායෝගිකද යන්න ගැටලු සහගතය.
වේගවත් තක්සේරු කිරීම් (Rapid Assessments) අත්යවශ්ය වුවද, නිසි තාක්ෂණික ක්රමවේදයකින් තොරව හුදෙක් ඉලක්ක සපුරා ගැනීමට සිදුකරන තක්සේරු කිරීම් තුළින්:
- විනිවිදභාවය ගිලිහී යාම.
- අසාධාරණ ලෙස වන්දි ගෙවීම් සිදුවීම.
- සැබෑ ලෙසම විපතට පත්වූවන් ලැයිස්තු වලින් හැලී යාම සිදුවිය හැකිය.
යටිතල පහසුකම් බිඳවැටීම සහ සහන ප්රමාදය
කිලෝමීටර් 247ක මාර්ග විනාශ වී, පාලම් 40ක් අක්රිය වී ඇති පසුබිමක, ආධාර බෙදා හැරීමේ භෞතික බාධාවන් ජය ගැනීමට ආණ්ඩුව සතු වැඩපිළිවෙල කුමක්ද? ගුවන් මගින් ආධාර බෙදා හැරීම සිදු වුවද, ග්රාමීය මට්ටමින් තොරතුරු රැස් කිරීම සහ සොයා බැලීම මෙම ප්රවාහන දුෂ්කරතා මැද අඩාල වී ඇත. මධ්යම රජය ජාත්යන්තර ආධාර ලබා ගැනීම සාර්ථකව සිදු කළද (රටවල් 70ක සහාය), එම ආධාර ගබඩාවල සිට විපතට පත් ගෙදරට යාම අතරමැද සිරවී ඇත්තේ මෙම බෙදාහැරීමේ ජාලයේ (Supply Chain) දුර්වලතා නිසාය.
යෝජිත විසඳුම් සහ ඉදිරි මඟ
ව්යසනයෙන් පසු නැවත නැගිටීමට නම්, හුදෙක් මුදල් බෙදා හැරීමෙන් ඔබ්බට ගිය කළමනාකරණ ප්රතිසංස්කරණයක් අවශ්ය වේ.
- නිලධාරීන්ට බලය පැවරීම:
දේශපාලන හස්තය ඉවත් කර, ග්රාම නිලධාරීන් සහ ප්රාදේශීය ලේකම්වරුන්ට ස්වාධීනව සහ තාක්ෂණිකව තීරණ ගැනීමට බලය සහ ආරක්ෂාව ලබා දිය යුතුය.
- ප්රතිපත්ති නම්යශීලී බව:
ලියාපදිංචි/නොකළ භේදයකින් තොරව, සැබෑ හානිය පදනම් කරගෙන (Evidence-based) වන්දි ලබා දීමට චක්රලේඛ සංශෝධනය කළ යුතුය.
- තාක්ෂණය භාවිතය:
හානි තක්සේරු කිරීම සඳහා ඩ්රෝන තාක්ෂණය සහ චන්ද්රිකා දත්ත භාවිත කරමින් මිනිස් මැදිහත්වීම් සහ අක්රමිකතා අවම කළ යුතුය.
- සහන සම්බන්ධීකරණය:
ලැබෙන ජාත්යන්තර ආධාර විධිමත් ලෙස බෙදා හැරීමට, දේශපාලනඥයින් නොව වෘත්තීයවේදීන්ගෙන් සැදුම්ලත් ස්වාධීන කාර්ය සාධක බලකායක් (Task Force) හරහා අධීක්ෂණය විය යුතුය.
දිට්වා සුළි කුණාටුව ස්වභාවික විපතක් වුවද, ඉන් පසුව එන පීඩාව "කළමනාකරණ විපතක්" නොවීමට වගබලා ගැනීම බලධාරීන්ගේ වගකීමයි. සංඛ්යාලේඛන වලින් පෙනෙන ඩොලර් බිලියන ගණනක අලාභය පියවා ගත හැක්කේ, බිම් මට්ටමේ නිලධාරියාගේ සිට ජනාධිපතිවරයා දක්වා දිවෙන දාමයේ "සිදුරු" වසා දැමුවහොත් පමණි.
